شهریار (آگاه)

«شهریار» ماکیاولی کتابی است سترگ، با نثری پرشور، برای انسان‌های همه‌ی دوره‌ها در شناخت ماهیت قدرت؛ اندرزنامه‌ای است برای دستیابی به قدرت و حفظ آن؛ بیانیه‌ای است در چگونگی فرمانروایی و فرمانبرداری. «شهریار» داریوش آشوری نمونه‌ای عالی از ترجمه است که علاوه‌بر دقت در انتقال معنا، سبک بیان نویسنده نیز به خواننده منتقل شده است. داریوش آشوری با نگاهی به نوع ادبی سیاست‌نویس و نصیحت‌الملوک‌نویسی در زبان فارسی توانسته این رساله را همچون یک سیاست‌نامه‌ی مدرن به زبان فارسی درآورد، بی‌آنکه نثر او رنگ کهنگی به خود بگیرد یا در ورطه‌ی عربی‌نویسی نصیحت‌الملوک‌ها یا سره‌نویسی سقوط کند. از حیث محتوا، تا پیش از شهریار، این نوع ادبی مشحون بود از پندوارزهایی به پادشاه، در باب فضایلی چون شفقت و شجاعت. اما سخن ماکیاولی جدید بود. او از شهریار می‌خواست واقعیت را به آرمان نفروشد و به او می‌آموخت که گاه چگونه باید به قساوت عمل کند، چگونه روباه شود تا دام‌ها را شناسد و چگونه شیر باشد تا گرگ‌ها رماند. برای این پیام جدید، آشوری بیان جدید خلق کرده است. باری در توصیف ترجمه خوب گفته‌اند ابداع متنی که نویسنده اگر زبان مادری‌اش همان زبان مترجم بود آن را می‌نوشت. شاید اگر آن جمهوری‌خواهِ فلورانسی می‌خواست شهریارش را به فارسی بنویسد، حاصل کار چیزی می‌شد نزدیک به شهریارِ آشوری. چنین ترجمه‌ای مستلزم دانشی وسیع و تخیلی بسیار غنی است.